Για τη συνάντηση στην Αθήνα, Ιούνιος 2011
Όταν κανείς, αποκαμωμένος από την ηττοπάθεια και την παραίτηση, βρίσκεται σε βαθειά κατάθλιψη, ή και στο κατώφλι της αυτοκτονίας, τότε είναι η ώρα ν’ ανοίξει τη Σουρρεαλιστική του Εργαλειοθήκη Επιβίωσης και ν’ απολαύσει μιαν ανάσα από μαγικό, φρέσκο αέρα.
Penelope Rosemont, ‘A Revolution in the Way We Think and Feel – Conversations with Leonora Carrington’ (2002)
Τον Ιούνιο του 2011, κι ενώ η Αθήνα, ήδη από καιρό, αποτελούσε φάρο απεγνωσμένης ελπίδας όσο και οξείας απελπισίας, μέλη του διεθνούς υπερρεαλιστικού κινήματος συναντήθηκαν στην περιοχή των Εξαρχείων, στην καρδιά της πόλης, για να κατασκευάσουν Σουρρεαλιστικές Εργαλειοθήκες Επιβίωσης. Οι κανόνες του παιγνιδιού ήταν απλοί: συνίσταντο στη συλλογή συνόλων από ποιητικά, μαγικά, ονειρικά αντικείμενα εντός φορητών εργαλειοθηκών, με σκοπό την αποκατάσταση του θαύματος και την επανεπινόηση της ελπίδας σε αυτούς τους αδήριτα σκληρούς καιρούς. Ανταποκρινόμενα στην πρόσκληση που απηύθυνε τον Ιούλιο του 2010 η Υπερρεαλιστική Ομάδα Αθήνας, μέλη της SLAG (Surrealist London Action Group) και της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Στοκχόλμης ταξίδεψαν στην Ελλάδα και συναντήθηκαν με την αθηναϊκή ομάδα, περνώντας κάμποσες ημέρες πλήρεις ελπίδας και θαύματος. Κατασκευάσαμε τις δικές μας Εργαλειοθήκες Επιβίωσης —κάποιες προετοιμασμένες κοπιωδώς από αγαπημένα αντικείμενα-φετίχ, άλλες φτιαγμένες αυτοσχέδια από μικροπράγματα που βρέθηκαν επί τόπου, άλλες ατομικές και άλλες συλλογικές— και υποδεχθήκαμε το τοπικό κοινό στην έκθεση αυτών και στην επακόλουθη συζήτηση, σε μια βραδιά που περιλάμβανε εξ άλλου δημόσιες ομιλίες, προβολές διαφανειών και ταινιών, ανάγνωση ποίησης και αυτοσχέδια μουσική.
Το πλαίσιο της διεθνούς συνάντησης υπήρξε η αυξανόμενη οικονομική κρίση που σπαράσσει την ελληνική κοινωνία — μια κρίση που καθιστά πολλαπλά αισθητό το θέμα της επιβίωσης. Αισθανόμαστε, ίσως, την αυθόρμητη παρόρμηση να εκδηλώσουμε την αγαλλίασή μας ενώπιον της προοπτικής κατάρρευσης της παρούσας τάξης, μόνο που βέβαια η κρίση δεν αγγίζει μόνο το κράτος και το κεφάλαιο, αλλ’ αποτελεί και πραγματική κρίση για τον καθημερινό βίο των απλών ανθρώπων: εξ ου και η κλειστοφοβία εμπρός σε έναν ορίζοντα που ολοένα μικραίνει, η αμφιβολία για την, έστω βραχυπρόθεσμη, εξασφάλιση στέγης και βιοπορισμού. Η διακυβευόμενη εδώ επιβίωση αφορά τα αναγκαία, την αντίσταση στην αυξανόμενη οργανωμένη μιζέρια, την παρεμπόδιση των καταστροφικών δυνάμεων του κεφαλαίου στην εκτέλεση της συνήθους ρουτίνας τους. Ωστόσο, όταν όλες οι προοπτικές μοιάζουν να έχουν εξαντληθεί, όταν όλες οι οδοί διαφυγής έχουν αποκλειστεί και οι πολιτικές που μας επιβάλλονται τείνουν προς την τελική εξαχρείωση κάθε ίχνους ζωής στην κοινωνία, τότε ανακύπτει ένα ουτοπικό είδος επιβίωσης, όπου το να φανταζόμαστε όλες τις άλλες δυνατές μορφές ζωής μετατρέπεται σε πραγματική δύναμη αντίστασης, όπου μια βασική, ειδικά υπερρεαλιστική έννοια επιβίωσης ανακτά την ιδιαίτερη σημασία της. Στο πλαίσιο των δύο αυτών μορφών επιβίωσης, οριοθετημένων από μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις ενάντια στα μέτρα λιτότητας και από ένα πνεύμα ουτοπικά παιγνιώδες, έλαβε χώρα η διεθνής συνάντηση.
Η δημόσια εκδήλωση ήταν μία μόνο πτυχή της ροής εσωτερικών συλλογικών συζητήσεων και παιγνιδιών που συνεχίστηκε αδιάλειπτα για τρεις ημέρες, καθώς περνούσαμε από αίθουσες συνάντησης σε δρόμους, πλατείες, λόφους, βιβλιοπωλεία, μπαρ, κουζίνες, ταβέρνες και διαμερίσματα. Οι συζητήσεις υπήρξαν συντροφικές, κάτι που δεν σημαίνει ότι ήταν τετριμμένες, ούτε και ευγενικές: ήταν μια ευκαιρία να θέσουμε ερωτήσεις, για τους εαυτούς μας και για τους άλλους. Ήταν, προπάντων, καιρός για έντονη σκέψη ως προς τις σημασίες της επιβίωσης. Διαπιστώσαμε ολοένα πιο σαφώς ότι για τους υπερρεαλιστές η διακυβευόμενη επιβίωση δεν μπορούσε να είναι η μινιμαλιστική νίκη της επιβίωσης για άλλη μια μέρα, ούτε άλλωστε η τακτική επιβίωσης που συνίσταται στο να θάβουμε το θησαυρό μας προστατεύοντάς τον μέχρι να παρέλθει ο κίνδυνος: αντίθετα, για μας, η επιβίωση μπορεί να είναι μόνο αυτό που εξέφρασε η ομάδα της Αθήνας στην πρόσκλησή της, δηλαδή «η ελπίδα για μιαν άλλη ζωή».
Καθώς αναστοχαστήκαμε από κοινού την εκδίπλωση των αποτελεσμάτων του παιγνιδιού μας αντιληφθήκαμε ότι εκείνο που καθιστούσε τις εργαλειοθήκες σημαντικές δεν ήταν η προσωπική συλλογή «προσφιλών πραγμάτων» επιμέρους ατόμων —«το καθένα […] διαφορετικό, καθώς δεν υπάρχουν δύο πανομοιότυποι άνθρωποι», καθώς το έθεσε η Penelope Rosemont— αλλά η διαδικασία της συγκέντρωσής τους, της εύρεσης ή κατασκευής ονειρικών αντικειμένων κυριολεκτικά από σκουπίδια που τύγχανε να κείνται τριγύρω, η μετάλλαξη της κατώτερης ύλης στο χρυσό του μέλλοντος χρόνου. Εν ολίγοις, η Εργαλειοθήκη Επιβίωσής μας δεν ήταν τα ίδια τα αντικείμενα, αλλ’ η ικανότητα εύρεσης και μεταμόρφωσής τους. Ο υπερρεαλισμός είναι η δική μας Εργαλειοθήκη Επιβίωσης, και συνεπώς αποτελεί αναγκαία —αν και όχι ικανή— συνθήκη για την κοινωνική επανάσταση που πρέπει να επέλθει.
Προπάντων το βάθος και η ένταση της εσωτερικής συζήτησης έδωσε για μας το μέτρο της σημασίας —και πάλι, θα λέγαμε της αναγκαιότητας— που είχε η συνάντηση στην Αθήνα. Η συνάντηση έλαβε χώρα εν μέσω μιας σειράς διεθνών γεγονότων, από το φεστιβάλ Destruction 2011 στην Πόλη μέχρι τις μεταγενέστερες εκθέσεις στην Πράγα και την Πενσυλβανία, γεγονότα που πάντως έδωσαν βάρος στη δημόσια παρουσίαση έργων και ιδεών μάλλον παρά στην ανάπτυξη υπερρεαλιστικών στρατηγικών. Συμβάντα όπως αυτά στην Πόλη, την Πράγα και την Πενσυλβανία είναι σημαντικά για τη δομή μιας ομάδας, και κατ’ επέκταση για το όλο διεθνές κίνημα, θα πρέπει όμως να ανοιχθεί ένας χώρος για σταθερότερες διαδικασίες διεθνών συναντήσεων. Η ανάγκη διεθνούς συνεργασίας προφανώς προϋπήρξε της συνάντησής μας — ίχνη αυτής μπορεί να εντοπισθούν λ.χ. στις προσπάθειες και συζητήσεις γύρω από τον συλλογικό τόμο Hydrolith (2010). Η συνάντησή μας τον Ιούνιο αποτέλεσε επέκταση και εμπέδωση της συλλογικής μας αναγνώρισης αυτής της ανάγκης.
Έτσι, η δημόσια εκδήλωση που έλαβε χώρα για μία βραδιά κατά τη συνάντηση στην Αθήνα ήταν μέρος ενός όλου, και η συλλογική φροντίδα για τη δημιουργία της μας έδωσε ενέργεια και εστίαση για τις ευρύτερες εσωτερικές μας συζητήσεις και τα παιγνίδια μας. Δεν υπήρξε προκαθορισμένη ημερήσια διάταξη για τις συζητήσεις — η γενική πρόθεση ήταν, μάλλον, η συλλογική διαμόρφωση της συνάντησης, από όλους τους συμμετέχοντες. Κατά τον ίδιον τρόπο ακριβώς, η τριήμερη συνάντηση έδωσε ενέργεια και εστίαση ώστε να προκύψει, όπως ήδη συμβαίνει, μια πιο πλούσια και στερεή συνεργασία μεταξύ των ομάδων που κατάφεραν να συμμετάσχουν. Κατά τις συνομιλίες μας, εξ άλλου, μιλήσαμε για την ιστορία και τα τρέχοντα σχέδια των επιμέρους ομάδων, διαμορφώνοντας έτσι μια κατανόηση των διαφορετικών συνθηκών και των ιδιαιτεροτήτων καθεμιάς από τις παρούσες συλλογικότητες, αλλά και επιβεβαιώνοντας την ευρεία και ανεπιφύλακτη συμφωνία μας. Καθώς η κρίση βαθαίνει και το δακρυγόνο εξαπλώνεται, η αλληλεγγύη θα γίνεται ολοένα πιο αναγκαία για την επιβίωσή μας.
Πρόθεσή μας είναι η διαρκής ενίσχυση των σχέσεων που σχηματίστηκαν στην Αθήνα μέσω τακτικών διεθνών συναντήσεων πάνω σε αυτό το πρότυπο. Ελπίζουμε να ενισχύσουμε την αίσθηση ευθείας, ειλικρινούς και σοβαρής συνομιλίας επί τη βάσει των συνεργασιών μας (και του οπλοστασίου στρατηγικών που διαθέτουμε) με άλλα κέντρα υπερρεαλιστικής δραστηριότητας σε διεθνές επίπεδο, καθώς και να αναπτύξουμε εξωστρεφώς τις νεοπαγείς αυτές σχέσεις, ούτως ώστε να περιλάβουν ακόμη περισσότερους συμμετέχοντες στο υπερρεαλιστικό κίνημα, ανά τον κόσμο.
Υπερρεαλιστική Ομάδα Αθήνας
Υπερρεαλιστική Ομάδα Στοκχόλμης
Surrealist London Action Group (SLAG)
